uçanteneke
New member
Son günlerde size de oluyor mu? Bir eserin fiyatını soruyorsunuz lakin satıcının ne söylemiş olduğini beklemeden yüzüne aval aval bakıp para ya da kredi kartı çıkarıp satın alıyorsunuz. Bu fiyat bu eser için değerli mı yoksa ucuz mu, artık hiç bir biçimde sorgulamıyorsunuz. Zira her seferinde o eserin fiyatının artmış olması sizin sorgulama yetinizi elinizden almış durumda.
Ekonomi literatüründe ismi var mı?
İşte biz de iktisat literatüründe bu davranışın bir isminin olup olmadığını öğrenmek için ekonomistlere sorduk. Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, enflasyonun fiyat algısını bozduğunu belirterek, “sebebi çok fiyatlama. Bu ‘yüksek kârlar için yer hazırlayan enflasyon ortamı’ olarak da tanımlanabilir. Olağan ki bunun sorumlusu iktisat yönetimi” dedi.
Ekonomist ve bilgi bilimci Emre Akanak da, yüksek enflasyon devirlerinden hiperenflasyona geçiş ibarelerinin başladığı anların bununla birlikte fiyat algısının kaybolmaya başladığı anlar olduğuna dikkat çekti. Enflasyonun üç kademeli olduğunu belirten Akanak, “İlk kademe olağan basamaktır. Büyümenin altında seyreden, denetim altında tutulabilen, sağlıklı enflasyon yapısı. İkinci evre yüksek enflasyon yapısıdır ve kronik sorunların varlığı ile bağlıdır. Kronik bir ekonomik (devasa yükseklikte enflasyon durumlarında politik ve sosyal) dengesizliklerden kaynaklanır. Tedbir alınmadığı ve profesyonel müdahalelerin gerçekleşmediği durumlarda üçüncü basamağa geçilir ki, bu hiperenflasyon basamağıdır. Rastgele bir eserin fiyatının ucuz mu yoksa değerli mı olduğunun anlaşılamaması (fiyat algısının yok olması) üçüncü evreye geçiş ibaresidir” dedi.
‘Kronik yüksek enflasyona sürükleniyoruz’
Türkiye’nin mali disiplinsizlik, kurumsal çöküş, orta ve uzun vadeli para ve maliye siyasetleri yerine günü kurtarmaya yönelik oportünist, teorik birikimden mahrum uygulamalarla giderek bir kronik yüksek enflasyon sıkıntısına yanlışsız sürüklendiğine dikkat çekerek, şunları söylemiş oldu:
“Enflasyon bir vakit serisi verisi olarak otokorolasyonel bir yapıya sahiptir. Bunun manası bir manada enflasyon hem kendisinin sebebi birebir vakitte kararı olabilen bir datadır. Daha net tabir etmek gerekir ise bugün yaşanan yüksek enflasyon, dün (bundan evvelki dönem) yaşanan yüksek enflasyonla bağlantılıdır. Firmalar ya da küçük esnaf fiyat belirlerken bundan evvelki devir enflasyon farklılaşmasını (beklentilerini de katarak) fiyatlara yansıtır. Bunu günlük alınan kalori ölçüsü ile benzetmek mümkün. Obez bir insanın olağan bir beşerden daha fazla yiyecek tüketmesi (kalori alması) daha evvel aldığı kaloriler sebebi ile kilo alması ve bedeninin daha fazla kaloriye gereksinim duyması, olağan yiyecek/gıda ölçüsü ile doymaması ile bağlantılıdır. Bunun yanı sıra enflasyon hem beklentileri tesirler birebir vakitte beklentilerden etkilenir.”
Türkiye yüksek enflasyon sorununu çözmeye yönelmez ve popülist uygulamalarda ısrarcı olursa hiperenflasyon sürecinin ağır çöküşlerle sonuçlanabileceğini vurgulayan Akanak, kelamlarını şöyleki sürdürdü:
‘Türkiye Lübnan’la benzeri patikada’
“Enflasyonun birinci iki evresi lineardir ve lienear ilerleyiş kelam konusudur, enflasyonun üçüncü evresi üsseldir. Bu durumda hareketler fazlaca keskin ve çok olur, denetim edilmesi epey zorlaşır hatta bir noktadan daha sonra denetim edilemez. Hür kur uygulamasının olduğu periyotlarda ise (yani 21. yüzyılda) enflasyon ‘cold turkey’ uygulamaları ile durdurulamaz, kurun sabitlenmesi üzere bir durum da ağır sermaye denetimleri manasına gelmesi sebebi ile ekonomiyi büsbütün piyasa iktisadından uzaklaştırır ve epeyce önemli ve ağır ziyan verir. Yüksek enflasyon devirlerinden hiper enflasyona geçiş ibarelerinin başladığı anlar fiyat algısının kaybolmaya başladığı anlardır. Rastgele bir eserin fiyatının ucuz mu yoksa değerli mı olduğunun anlaşılamaması (fiyat algısının yok olması) üçüncü etaba geçiş ibaresidir. Türkiye’de ise bu enflasyon epey daha farklı bir manaya sahiptir. Türkiye başta dolaylı vergiler olmak üzere fazlaca ağır vergi yükünün olduğu bir ülke olmakla bir arada temel muhtaçlık haline gelen irtibat ve ulaşım (telefon, bilgisayar, araç, akaryakıt, akaryakıt) üstündeki vahim vergiler, bilhassa rant iktisadı sebebi ile artan konut fiyatları (korkunç derecede artan kira ve konut, işyeri, dükkan tutarları) sebebi ile de sorun yaşarken enflasyon toplumun giderek yoksullaşmasına niye olmaktadır. Türkiye’nin gayriresmi sayılarla yüzde 40’a varan işsizlik sorunu da dikkate alındığında resmi olarak Arjantin’in önüne geçmiş olan sefalet endeksindeki pozisyonu ürkütücü boyutlara ulaşmış durumdadır. Eğitim son derece önemli bir bahis. OECD’ye göre Türkiye en çok ne eğitimde ne istihdamda (NEET) mevcudu olan ülke ki bu makyajlanmış bilgilerde dahi bu biçimde. Enflasyon düşük gelir kümelerini epeyce daha ağır ve yıkıcı etkilemektedir. Türkiye’nin 2021 gayri safi yurtiçi hasılası 7 trilyon 284 milyar 879 milyon. Bu 2021 Aralık ayındaki dolar cinsinden (14 TL) ve 85 milyon nüfus ayrıyeten yaklaşık 10 milyon kaçak göçmen/sığınmacı da dikkate alınır ise kişi başı 2021 gelirini 5,478.03 dolar haline getirir. Türkiye farklı bir biçimde enflasyon, verimsizlik ve sistemsiz göç bakımından Lübnan ile benzeri bir patikada ilerlemektedir. Enflasyon Türkiye’nin kronik sorunu olan total factor productivity/toplam faktör verimliliği (TFP) ve işsizlik ile birleşmişken bilhassa 2011 daha sonrası göç ve nüfus hareketleri ile birleşerek sefaleti derinleştirmektedir (ayrıca iş gücü piyasası da niteliksiz eşmekte ve bozulmaktadır). Tüm bunlar dikkate alındığında Türkiye’de enflasyonun yüksek enflasyondan hiperenflasyona sürüklenme ihtimali artarken, mevcut periyot bilhassa gelişmiş ülkelerde Sanayi 4.0 yan i her alanda otomasyonun yaygınlaşmaya başladığı devirde tezahür etmiş olması sebebi ile de son derece değerlidir. Bu Türkiye’nin dünyadaki ilerleme ve gelişmişlik sürecinden kopuşu manasına da gelmektedir. Yani yaklaşık 10 yıl içerisinde dezenflasyon uygulamaları ile gelişmiş ekonomiler enflasyon sıkıntısını çözdüklerinde Türkiye yüksek enflasyon sorunu ile yaşamaya devam edebilir. Kaldı ki genelde gelişemeyen ve daima benzeri sorunları deneyimleyen ülkelerde toplumun şuurlu olarak yoksullaştırıldığı ve toplumsal yardımlara bağlı olarak yaşamasının bir siyaset haline getirildiği durumlarda çürümeler (yavaş yavaş yaşanan toplumsal çöküşler) gözlemlenir.”
‘Veriler üzerinde karartma var’
Türkiye’de enflasyonun 1950 daha sonrası her periyot sorun olduğunu vurgulayan Akanak, “İlk defa Demokrat Parti periyodunda 1958’de ağır bir devalüasyon başlamış ve bir devalüasyon-enflasyon sarmalı kronik hale gelmiştir. Türkiye’de tarihi olarak enflasyonun ana sebebi popülist politikalardır” dedi.
“Türkiye’de şu anda görülen enflasyon ile Türkiye tarihinde en yüksek düzeyde görülen enflasyon olayı olan 1994 içinde önemli bir fark olduğunu belirten Akanak, Türkiye tarihinde daha evvel görülen en yüksek enflasyon 1994’te yıllık tüketici enflasyonu yüzde 125.5 olarak kayda geçmiştir. Lakin kıymetli farklardan biri TÜİK’in enflasyon hesaplamalarının şeffaflıktan uzaklaşması ve ‘data corruption’ olarak tanımlanan bilgiler üzerinde karartmanın uygulanması sebebi ile 2022 resmi olarak enflasyonunun yüzde 80 civarında görülmesi enflasyonun bu düzeyde olduğunu göstermemektedir. Datalar/veriler üzerinde karartma sebebi ile oluşan ENAG dataları yüzde 180 civarıdır. Türkiye bir manada tarihinin en yüksek tüketici) ve PPI üretici enflasyonunu yaşarken bir yandan da bilgilerin karartılarak enflasyonun var olandan daha düşük gösterilmesi sebebi ile ayrıyeten bir sorun ile karşı karşıyadır. Sonuç olarak, enflasyon bilhassa 2008 daha sonrası uygulanan siyasetlerin da sebebi ile global bir sorun fakat Türkiye’deki yüksek enflasyon sorunu, global tesir sebebi ile enflasyon sorunu yaşayan öteki ülkelerdeki enflasyondan ayrışıyor.”
Ekonomi literatüründe ismi var mı?
İşte biz de iktisat literatüründe bu davranışın bir isminin olup olmadığını öğrenmek için ekonomistlere sorduk. Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, enflasyonun fiyat algısını bozduğunu belirterek, “sebebi çok fiyatlama. Bu ‘yüksek kârlar için yer hazırlayan enflasyon ortamı’ olarak da tanımlanabilir. Olağan ki bunun sorumlusu iktisat yönetimi” dedi.
Ekonomist ve bilgi bilimci Emre Akanak da, yüksek enflasyon devirlerinden hiperenflasyona geçiş ibarelerinin başladığı anların bununla birlikte fiyat algısının kaybolmaya başladığı anlar olduğuna dikkat çekti. Enflasyonun üç kademeli olduğunu belirten Akanak, “İlk kademe olağan basamaktır. Büyümenin altında seyreden, denetim altında tutulabilen, sağlıklı enflasyon yapısı. İkinci evre yüksek enflasyon yapısıdır ve kronik sorunların varlığı ile bağlıdır. Kronik bir ekonomik (devasa yükseklikte enflasyon durumlarında politik ve sosyal) dengesizliklerden kaynaklanır. Tedbir alınmadığı ve profesyonel müdahalelerin gerçekleşmediği durumlarda üçüncü basamağa geçilir ki, bu hiperenflasyon basamağıdır. Rastgele bir eserin fiyatının ucuz mu yoksa değerli mı olduğunun anlaşılamaması (fiyat algısının yok olması) üçüncü evreye geçiş ibaresidir” dedi.
‘Kronik yüksek enflasyona sürükleniyoruz’
Türkiye’nin mali disiplinsizlik, kurumsal çöküş, orta ve uzun vadeli para ve maliye siyasetleri yerine günü kurtarmaya yönelik oportünist, teorik birikimden mahrum uygulamalarla giderek bir kronik yüksek enflasyon sıkıntısına yanlışsız sürüklendiğine dikkat çekerek, şunları söylemiş oldu:
“Enflasyon bir vakit serisi verisi olarak otokorolasyonel bir yapıya sahiptir. Bunun manası bir manada enflasyon hem kendisinin sebebi birebir vakitte kararı olabilen bir datadır. Daha net tabir etmek gerekir ise bugün yaşanan yüksek enflasyon, dün (bundan evvelki dönem) yaşanan yüksek enflasyonla bağlantılıdır. Firmalar ya da küçük esnaf fiyat belirlerken bundan evvelki devir enflasyon farklılaşmasını (beklentilerini de katarak) fiyatlara yansıtır. Bunu günlük alınan kalori ölçüsü ile benzetmek mümkün. Obez bir insanın olağan bir beşerden daha fazla yiyecek tüketmesi (kalori alması) daha evvel aldığı kaloriler sebebi ile kilo alması ve bedeninin daha fazla kaloriye gereksinim duyması, olağan yiyecek/gıda ölçüsü ile doymaması ile bağlantılıdır. Bunun yanı sıra enflasyon hem beklentileri tesirler birebir vakitte beklentilerden etkilenir.”
Türkiye yüksek enflasyon sorununu çözmeye yönelmez ve popülist uygulamalarda ısrarcı olursa hiperenflasyon sürecinin ağır çöküşlerle sonuçlanabileceğini vurgulayan Akanak, kelamlarını şöyleki sürdürdü:
‘Türkiye Lübnan’la benzeri patikada’
“Enflasyonun birinci iki evresi lineardir ve lienear ilerleyiş kelam konusudur, enflasyonun üçüncü evresi üsseldir. Bu durumda hareketler fazlaca keskin ve çok olur, denetim edilmesi epey zorlaşır hatta bir noktadan daha sonra denetim edilemez. Hür kur uygulamasının olduğu periyotlarda ise (yani 21. yüzyılda) enflasyon ‘cold turkey’ uygulamaları ile durdurulamaz, kurun sabitlenmesi üzere bir durum da ağır sermaye denetimleri manasına gelmesi sebebi ile ekonomiyi büsbütün piyasa iktisadından uzaklaştırır ve epeyce önemli ve ağır ziyan verir. Yüksek enflasyon devirlerinden hiper enflasyona geçiş ibarelerinin başladığı anlar fiyat algısının kaybolmaya başladığı anlardır. Rastgele bir eserin fiyatının ucuz mu yoksa değerli mı olduğunun anlaşılamaması (fiyat algısının yok olması) üçüncü etaba geçiş ibaresidir. Türkiye’de ise bu enflasyon epey daha farklı bir manaya sahiptir. Türkiye başta dolaylı vergiler olmak üzere fazlaca ağır vergi yükünün olduğu bir ülke olmakla bir arada temel muhtaçlık haline gelen irtibat ve ulaşım (telefon, bilgisayar, araç, akaryakıt, akaryakıt) üstündeki vahim vergiler, bilhassa rant iktisadı sebebi ile artan konut fiyatları (korkunç derecede artan kira ve konut, işyeri, dükkan tutarları) sebebi ile de sorun yaşarken enflasyon toplumun giderek yoksullaşmasına niye olmaktadır. Türkiye’nin gayriresmi sayılarla yüzde 40’a varan işsizlik sorunu da dikkate alındığında resmi olarak Arjantin’in önüne geçmiş olan sefalet endeksindeki pozisyonu ürkütücü boyutlara ulaşmış durumdadır. Eğitim son derece önemli bir bahis. OECD’ye göre Türkiye en çok ne eğitimde ne istihdamda (NEET) mevcudu olan ülke ki bu makyajlanmış bilgilerde dahi bu biçimde. Enflasyon düşük gelir kümelerini epeyce daha ağır ve yıkıcı etkilemektedir. Türkiye’nin 2021 gayri safi yurtiçi hasılası 7 trilyon 284 milyar 879 milyon. Bu 2021 Aralık ayındaki dolar cinsinden (14 TL) ve 85 milyon nüfus ayrıyeten yaklaşık 10 milyon kaçak göçmen/sığınmacı da dikkate alınır ise kişi başı 2021 gelirini 5,478.03 dolar haline getirir. Türkiye farklı bir biçimde enflasyon, verimsizlik ve sistemsiz göç bakımından Lübnan ile benzeri bir patikada ilerlemektedir. Enflasyon Türkiye’nin kronik sorunu olan total factor productivity/toplam faktör verimliliği (TFP) ve işsizlik ile birleşmişken bilhassa 2011 daha sonrası göç ve nüfus hareketleri ile birleşerek sefaleti derinleştirmektedir (ayrıca iş gücü piyasası da niteliksiz eşmekte ve bozulmaktadır). Tüm bunlar dikkate alındığında Türkiye’de enflasyonun yüksek enflasyondan hiperenflasyona sürüklenme ihtimali artarken, mevcut periyot bilhassa gelişmiş ülkelerde Sanayi 4.0 yan i her alanda otomasyonun yaygınlaşmaya başladığı devirde tezahür etmiş olması sebebi ile de son derece değerlidir. Bu Türkiye’nin dünyadaki ilerleme ve gelişmişlik sürecinden kopuşu manasına da gelmektedir. Yani yaklaşık 10 yıl içerisinde dezenflasyon uygulamaları ile gelişmiş ekonomiler enflasyon sıkıntısını çözdüklerinde Türkiye yüksek enflasyon sorunu ile yaşamaya devam edebilir. Kaldı ki genelde gelişemeyen ve daima benzeri sorunları deneyimleyen ülkelerde toplumun şuurlu olarak yoksullaştırıldığı ve toplumsal yardımlara bağlı olarak yaşamasının bir siyaset haline getirildiği durumlarda çürümeler (yavaş yavaş yaşanan toplumsal çöküşler) gözlemlenir.”
‘Veriler üzerinde karartma var’
Türkiye’de enflasyonun 1950 daha sonrası her periyot sorun olduğunu vurgulayan Akanak, “İlk defa Demokrat Parti periyodunda 1958’de ağır bir devalüasyon başlamış ve bir devalüasyon-enflasyon sarmalı kronik hale gelmiştir. Türkiye’de tarihi olarak enflasyonun ana sebebi popülist politikalardır” dedi.
“Türkiye’de şu anda görülen enflasyon ile Türkiye tarihinde en yüksek düzeyde görülen enflasyon olayı olan 1994 içinde önemli bir fark olduğunu belirten Akanak, Türkiye tarihinde daha evvel görülen en yüksek enflasyon 1994’te yıllık tüketici enflasyonu yüzde 125.5 olarak kayda geçmiştir. Lakin kıymetli farklardan biri TÜİK’in enflasyon hesaplamalarının şeffaflıktan uzaklaşması ve ‘data corruption’ olarak tanımlanan bilgiler üzerinde karartmanın uygulanması sebebi ile 2022 resmi olarak enflasyonunun yüzde 80 civarında görülmesi enflasyonun bu düzeyde olduğunu göstermemektedir. Datalar/veriler üzerinde karartma sebebi ile oluşan ENAG dataları yüzde 180 civarıdır. Türkiye bir manada tarihinin en yüksek tüketici) ve PPI üretici enflasyonunu yaşarken bir yandan da bilgilerin karartılarak enflasyonun var olandan daha düşük gösterilmesi sebebi ile ayrıyeten bir sorun ile karşı karşıyadır. Sonuç olarak, enflasyon bilhassa 2008 daha sonrası uygulanan siyasetlerin da sebebi ile global bir sorun fakat Türkiye’deki yüksek enflasyon sorunu, global tesir sebebi ile enflasyon sorunu yaşayan öteki ülkelerdeki enflasyondan ayrışıyor.”