uçanteneke
New member
CHP Önderi Kemal Kılıçdaroğlu gündem yaratan açıklamalarına bir yenisini ekledi. Toplumsal medya hesabından 4 dakika 37 saniyelik bir ileti yayınlayan CHP Önderi, bu iletisinde özetle “Helalleşmek geçmişi değiştirmez lakin geleceğimizi kurtarır. Geçmişte partimizin de yanılgıları oldu; helalleşme seyahatine çıkma sonucu aldım” diyor.
bu biçimde cevap bekleyen kritik soru şu; Kılıçdaroğlu kimle helalleşmek istiyor?
Toplumsal medyada yankı uyandıran bu davete verilen yansılara bakıldığında, göze çarpan birinci sonuç şu; iletisi hakikat anlayanlar çoğunlukta olmakla birlikte bir kadro kısımlar yanlış çıkarımlar yapmış. Anlaşılan o ki, helalleşme davetine ‘helalleşmeyin, hesap sorun’ biçiminde reaksiyon verenler, iletinin Saray’a dönük olduğunu zannetmiş, Kılıçdaroğlu’nun iktidarla helalleşeceğini düşünmüş. meğer, CHP Lideri’nin helalleşme davetindeki odak noktanın Saray değil, ülkenin muhafazakar toplum bölümleri olduğu ortada. Bir siyasal partinin toplumun kıymetli bir kısmıyla hesaplaşmasını beklemek ise akılcı değil.
Amaç kitle muhafazakarlar
ötürüsıyla, ‘CHP kimle helalleşmek istiyor’ sorusuna ‘önemli ölçüde muhafazakarlarla helalleşmek istiyor’ yanıtını vermek yanlış olmayacaktır. CHP ortasında görüşme fırsatı bulduğum yetkili isimler de bunu teyit ediyor.
Önümüzdeki seçimlerde kabaca 60 milyon yurttaş oy kullanma hakkına sahip olacak. Bu yurttaşların yüzde 63’üne karşılık gelen 38 milyonu 20 ile 50 yaş içinde. Bu yaş kümesi değerli bir bütünü oluşturuyor zira yaşı 50’ye yakınsayanların büyük çoğunluğu, birinci defa çocuklarıyla bir arada oy kullanmaya gidecek. CHP yahut muhalefet cephesi, genç nesiller ortasında çoğunluğu rahatlıkla oluştururken, yaklaşık 20 yıldır AKP’ye oy veren, yaşı daha ileride olan kısımlar ortasında muhalefet cephesi daha zayıf. Sokak röportajlarında da gözlediğimiz üzere bu durum artık anne-baba ve genç oğlan-kız içinde bir çatışmaya da niye oluyor. Bu çatışmada Kılıçdaroğlu, büyük ölçüde muhafazakar anne babalarla helalleşmek istiyor. bu biçimde bir soruyla daha derinleşelim; bu kısımlar ne yaşadı da ‘ölürüm de CHP’ye oy vermem’ noktasına geldi?
Bu neslin gençlik senelerındaki Türkiye fotoğrafına göz atalım. Kabaca 1970’te doğduğunu düşündüğümüz bu kesitler, 20’li yaşlarını 90’lı senelerda yaşadılar. 1990 yılı itibariyle, 56,5 milyon olan ülke nüfusunun yüzde 41’i yani 23,1 milyonu belde ve köylerde yaşıyordu. 2000 yılında belde ve köylerde yaşayan nüfusun oranı yüzde 35’e, 2010 yılında ise yüzde 23’e geriledi.
İşçileşen çiftçilerin travması
bu biçimde şunu tespit etmekte yarar var; Türkiye geride bıraktığı 30 yılda köyden kente gerçek büyük göç akımlarına sahne oldu. Bu göçün altında yatan ekonomik niçinlerin başında tarımın tasfiyesi gelir. 1989 yılı itibariyle istihdamdaki her 100 bireyden yalnızca 38’i diğerinin hesabına çalışarak fiyat geliri elde ediyordu. Ortadan geçen 30 küsur yılda bu oran yüzde 70’e yükseldi.
Demek ki, erkeğin küçük toprak sahipliği etrafında şekillenen geçimlik aile tarımı tasfiye edilince, kente göç eden aileler kentte işçileşti. Bu kendi ortasında dramatik bir kıssa de barındırır. Zira kente göçe zorlanan aile, dayanışma ağlarına muhtaçtır. Bizdeki klâsik dayanışma ağı ise hemşehrilik ilgileridir. ötürüsıyla İstanbul, İzmir, Ankara üzere büyükşehirlerde Sivaslı, Çorumlu, Maraşlı, Siirtli sokaklar, caddeler hatta işkolları görülür. Hemşehrilik ilgisinin kentte devam etmesi niçiniyle, göç edilen köyle olan bağlar da bir türlü kopmaz, kopamaz. Toprak, feodal bağların gereği olarak erkeğin sahipliğinde olduğu için aile yapısının ataerkil formu olağan sayılır.
Köyde, erkeğin sahipliğindeki toprağın etrafında geçinen aile, kente göç ettiğinde de birebir alışkanlığını devam ettirme çabasında olur. Arafta kalınan bu durum, ailenin yapısında da muhafazakarlaşma eğilimlerine yol açar. Zira kentin kozmopolit yapısı bu aile bağlantısına tehdittir. ötürüsıyla bayanın işgücüne katılma oranında Avrupa’daki en düşük ülke olmamızın sebebi, büyük ölçüde, kente göç akımlarının yarattığı travmanın devam etmesinden kaynaklanır. Bayan kocasından diğerinin hesabına çalışamaz. Koca esnafsa, bayanın fiyatsız emeği haktır lakin diğer bir erkeğin hesabına çalışması görülmemiş şeydir. Köyden kopamayan aile, köyün muhafazakar gerilimini bayan üzerinde hissettirir. Yazları ziyaret edilen köyde, bilhassa hanımın kılık kıyafetinde kente ahenk gösteren bir değişiklik olması yadırganır. Köyden kopulması zordur, zira göç yoluna neredeyse hiç bir vakit ‘temelli’ çıkılmaz, geride kalanlar en az bir nesil daha her fırsatta ziyaret edilir. hiç bir aile, kente göç ederken gemileri tümüyle yakamaz. Zira belirsizliklerle dolu olan kent macerasından geri dönmek de bir ihtimaldir.
Kente daha sonradan geldiği her halinden muhakkak olan, kentin periferinde işçileşen bu kısımlar, kentte birkaç nesildir bulunan meslek sahibi fiyatlı kısımlarla gündelik hayatını paylaşır. Çocuğunu götürdüğü okulda öğretmenle, hastalandığında gittiği hekimle, hükümet konağındaki memurla, konutuna paklığa gittiği hanımla karşılaştıkça ortadaki fark daha görünür olur. Üniversite öğrencilerinin gittiği kafeler, barlar, spor salonları, sinemalar muhafazakarlaşan bu aileleri doğal olarak huzursuz eder. Kent merkezlerinden, Taksim, Gündoğdu, Kızılay üzere meydanlardan uzak durur, kentin çeperindeki mahallelerinde inançlı ve alışageldikleri hayatlarına devam ederler.
Küçük mülk sahipliğinin statüsü
Bu bölümler ortasında fiyatlı emeğin yanında başka yaygın geçim kaynağı esnaflık olur. Tarla satarak köyden kente mülk taşıyan bu bölümler, yeni muhitte kendi hesabına çalışmanın verdiği yüksek statünün sahibi olur. Kente göçe zorlanarak işçileşen ailelerle tıpkı mahalleleri paylaşan bu sınıf, mülk sahipliğinin gorece yüksek statüsünden faydalanır. Küçük mülk sahibi erkekler içinde fırsatları kollayan sınıf atlar. Ticarette belediye ilgileriyle büyüyebilen küçük mülk sahibi bu kesitler, siyasi ilgilerini derinleştirdikçe zenginleştiklerini de farkına varır. Temel sınıfsal tedirginlik ise küçük mülkün kaybolmasıdır. Bu ise muhafazakarlığı tahkim eder.
Kentliler misavirperver değildir
Köylünün yüzsenelerdır merkeze uzak olmanın getirdiği yabancılık hissi ve mağdurluk, kentli sınıflarca da yadırganır. Köylü köydeyken uygundur de, nedir bu gecekondular, yol ortasından geçen tavuklar, kapı önlerindeki ayakkabılar, yerde yemek yemeler… Hem bayanlar niye başlarını örterler? Bunlar İslam’ı da hakikat bilmiyor. Hem nerede yazıyor bu örtünme buyruğu? Üniversite canım orası, başı kapalı girilir mi? Her şeyin bir adabı yok mu? esasen gündelik hayat bu köylü ekibine yol yordam öğretmekle geçmiyor mu? aslına bakarsanız bizim köylümüz başını bu biçimde örtmez, nereden öğrendilerse şöyleki örtünmeyi… Açıversinler başlarını… Aaa arabaya de biniyorlar…
Bu çatışma varsayım edebileceğiniz üzere siyasal hareketler için de fırsatlarla doludur.
İslamcılığın başarısı
Bizdeki siyasal gelenekler ortasında bu çatışmayı fırsata çeviren ve büyük ölçüde manipüle eden hareket İslamcılık oldu. 70’li senelerda mahallelerinin duvarlarında devrimci sloganların yazılı olduğu, DİSK’in grev çadırlarında, Karaoğlan’ın mitinglerinde görmeye alışkın olduğumuz bu toplumsal kesitler güya varoluşları gereği İslamcıymış üzere yaygın bir aldanma ortasındayız. meğer gerçek bunun zıddıdır. Kentli fiyatlı kesitler ile köyden göçe zorlanmış kesitler içindeki çatışmaya şahit olan İslamcı hareketler 80’li ve 90’lı senelerda solun yokluğundan da faydalanarak bu çatışmayı derinleştirip siyasal telaffuz üretmeyi başarabildi. Erdoğan daha sonraki senelerda ‘Biz size aşığız yaa, biz sizi seviyoruz yaa’ diyerek bu kısımlarla direkt irtibat kurabildi. Kentte huzursuz yaşayan fakir bölümler için İslamcı dayanışma ağları, cemaatler, vakıflar ve Refah Partili belediyeler inançlı liman oldu. Geçim meşakkati yaşayan, enflasyon altında fakirleşen kentli öğretmenler, memurlar, hekimler ‘elit’ olarak tanıtıldı. Bu esnada kente göç eden fakir kısımlar, organize sanayi bölgelerinde atölyelerinde bir İslamcı işveren abinin yanında işçileşti. “Birkaç ay maaş vermedi diye grev mi olurmuş, abi namazında niyazında adam, eli rahatlayınca verir paramızı” denerek esnek ve teminatsız çalışma yaygınlaştırıldı. Sigorta bile lüks hale geldi. Taban fiyata şükretmenin propagandası bir daha İslamcı hareket tarafınca yapıldı. Bu bölümlerin emeği üzerinden bu biçimdece büyüyen İslami sermaye, siyasetin finansmanında kullanıldı.
Toplumsal demokrasinin başarısızlığı
Tüm bu çatışmalar yaşanırken, Türkiye toplumsal demokrasisi, tarihi köklerinden koparak ulusal güvenlikçi bir çizgiyi benimsedi. 70’li senelerda fakirlerin kahramanı olan Karaoğlan, 90’lı senelerda ‘Bu bayana haddini bildiriniz’ diyen Ecevit’e dönüştü. Tıpkı senelerda Deniz Baykal, Ricky Martin müzikleriyle kurultaylar düzenliyordu. Türkiye toplumsal demokrasisi, kentli, meslek sahibi, fiyatlı kesitlere hapsoldu. Kent fakirleri, İslamcı propagandaya terk edildi. Kentte görünmeyen büyük sermaye sahipleriyle işbirliği yapan AKP, zenginlerin partisiyken, fakirleri manipüle ederek iktidarını sürdürdü. 60’lı 70’li senelerda son derece marjinal bir parti olan, müesses nizamın sola karşı konumlandırdığı MSP, 90’lı senelerda ‘adil düzen’ diyerek Refah Partisi’ne dönüştü. CHP ise öğretmenlerin, hekimlerin, kentli personellerin partisi bulunmasına karşın beyaz Türklerin partisi üzere kavrandı.
Artık Kılıçdaroğlu ‘helalleşme’ niyetinde olduğunu söylüyor. Sanki o da bu yazıdakine benzeri bir okuma mı yapıyor? Bunu bilmiyoruz lakin şayet bu helalleşme, telaffuz seviyesinden çıkıp, geniş toplumsal bölümleri kavrayabilen halkçı bir programla birleşebilirse, bu gelişimin siyasal tarihimiz için değerli bir kırılma olacağını biliyoruz.
bu biçimde cevap bekleyen kritik soru şu; Kılıçdaroğlu kimle helalleşmek istiyor?
Toplumsal medyada yankı uyandıran bu davete verilen yansılara bakıldığında, göze çarpan birinci sonuç şu; iletisi hakikat anlayanlar çoğunlukta olmakla birlikte bir kadro kısımlar yanlış çıkarımlar yapmış. Anlaşılan o ki, helalleşme davetine ‘helalleşmeyin, hesap sorun’ biçiminde reaksiyon verenler, iletinin Saray’a dönük olduğunu zannetmiş, Kılıçdaroğlu’nun iktidarla helalleşeceğini düşünmüş. meğer, CHP Lideri’nin helalleşme davetindeki odak noktanın Saray değil, ülkenin muhafazakar toplum bölümleri olduğu ortada. Bir siyasal partinin toplumun kıymetli bir kısmıyla hesaplaşmasını beklemek ise akılcı değil.
Amaç kitle muhafazakarlar
ötürüsıyla, ‘CHP kimle helalleşmek istiyor’ sorusuna ‘önemli ölçüde muhafazakarlarla helalleşmek istiyor’ yanıtını vermek yanlış olmayacaktır. CHP ortasında görüşme fırsatı bulduğum yetkili isimler de bunu teyit ediyor.
Önümüzdeki seçimlerde kabaca 60 milyon yurttaş oy kullanma hakkına sahip olacak. Bu yurttaşların yüzde 63’üne karşılık gelen 38 milyonu 20 ile 50 yaş içinde. Bu yaş kümesi değerli bir bütünü oluşturuyor zira yaşı 50’ye yakınsayanların büyük çoğunluğu, birinci defa çocuklarıyla bir arada oy kullanmaya gidecek. CHP yahut muhalefet cephesi, genç nesiller ortasında çoğunluğu rahatlıkla oluştururken, yaklaşık 20 yıldır AKP’ye oy veren, yaşı daha ileride olan kısımlar ortasında muhalefet cephesi daha zayıf. Sokak röportajlarında da gözlediğimiz üzere bu durum artık anne-baba ve genç oğlan-kız içinde bir çatışmaya da niye oluyor. Bu çatışmada Kılıçdaroğlu, büyük ölçüde muhafazakar anne babalarla helalleşmek istiyor. bu biçimde bir soruyla daha derinleşelim; bu kısımlar ne yaşadı da ‘ölürüm de CHP’ye oy vermem’ noktasına geldi?
Bu neslin gençlik senelerındaki Türkiye fotoğrafına göz atalım. Kabaca 1970’te doğduğunu düşündüğümüz bu kesitler, 20’li yaşlarını 90’lı senelerda yaşadılar. 1990 yılı itibariyle, 56,5 milyon olan ülke nüfusunun yüzde 41’i yani 23,1 milyonu belde ve köylerde yaşıyordu. 2000 yılında belde ve köylerde yaşayan nüfusun oranı yüzde 35’e, 2010 yılında ise yüzde 23’e geriledi.
İşçileşen çiftçilerin travması
bu biçimde şunu tespit etmekte yarar var; Türkiye geride bıraktığı 30 yılda köyden kente gerçek büyük göç akımlarına sahne oldu. Bu göçün altında yatan ekonomik niçinlerin başında tarımın tasfiyesi gelir. 1989 yılı itibariyle istihdamdaki her 100 bireyden yalnızca 38’i diğerinin hesabına çalışarak fiyat geliri elde ediyordu. Ortadan geçen 30 küsur yılda bu oran yüzde 70’e yükseldi.
Demek ki, erkeğin küçük toprak sahipliği etrafında şekillenen geçimlik aile tarımı tasfiye edilince, kente göç eden aileler kentte işçileşti. Bu kendi ortasında dramatik bir kıssa de barındırır. Zira kente göçe zorlanan aile, dayanışma ağlarına muhtaçtır. Bizdeki klâsik dayanışma ağı ise hemşehrilik ilgileridir. ötürüsıyla İstanbul, İzmir, Ankara üzere büyükşehirlerde Sivaslı, Çorumlu, Maraşlı, Siirtli sokaklar, caddeler hatta işkolları görülür. Hemşehrilik ilgisinin kentte devam etmesi niçiniyle, göç edilen köyle olan bağlar da bir türlü kopmaz, kopamaz. Toprak, feodal bağların gereği olarak erkeğin sahipliğinde olduğu için aile yapısının ataerkil formu olağan sayılır.
Köyde, erkeğin sahipliğindeki toprağın etrafında geçinen aile, kente göç ettiğinde de birebir alışkanlığını devam ettirme çabasında olur. Arafta kalınan bu durum, ailenin yapısında da muhafazakarlaşma eğilimlerine yol açar. Zira kentin kozmopolit yapısı bu aile bağlantısına tehdittir. ötürüsıyla bayanın işgücüne katılma oranında Avrupa’daki en düşük ülke olmamızın sebebi, büyük ölçüde, kente göç akımlarının yarattığı travmanın devam etmesinden kaynaklanır. Bayan kocasından diğerinin hesabına çalışamaz. Koca esnafsa, bayanın fiyatsız emeği haktır lakin diğer bir erkeğin hesabına çalışması görülmemiş şeydir. Köyden kopamayan aile, köyün muhafazakar gerilimini bayan üzerinde hissettirir. Yazları ziyaret edilen köyde, bilhassa hanımın kılık kıyafetinde kente ahenk gösteren bir değişiklik olması yadırganır. Köyden kopulması zordur, zira göç yoluna neredeyse hiç bir vakit ‘temelli’ çıkılmaz, geride kalanlar en az bir nesil daha her fırsatta ziyaret edilir. hiç bir aile, kente göç ederken gemileri tümüyle yakamaz. Zira belirsizliklerle dolu olan kent macerasından geri dönmek de bir ihtimaldir.
Kente daha sonradan geldiği her halinden muhakkak olan, kentin periferinde işçileşen bu kısımlar, kentte birkaç nesildir bulunan meslek sahibi fiyatlı kısımlarla gündelik hayatını paylaşır. Çocuğunu götürdüğü okulda öğretmenle, hastalandığında gittiği hekimle, hükümet konağındaki memurla, konutuna paklığa gittiği hanımla karşılaştıkça ortadaki fark daha görünür olur. Üniversite öğrencilerinin gittiği kafeler, barlar, spor salonları, sinemalar muhafazakarlaşan bu aileleri doğal olarak huzursuz eder. Kent merkezlerinden, Taksim, Gündoğdu, Kızılay üzere meydanlardan uzak durur, kentin çeperindeki mahallelerinde inançlı ve alışageldikleri hayatlarına devam ederler.
Küçük mülk sahipliğinin statüsü
Bu bölümler ortasında fiyatlı emeğin yanında başka yaygın geçim kaynağı esnaflık olur. Tarla satarak köyden kente mülk taşıyan bu bölümler, yeni muhitte kendi hesabına çalışmanın verdiği yüksek statünün sahibi olur. Kente göçe zorlanarak işçileşen ailelerle tıpkı mahalleleri paylaşan bu sınıf, mülk sahipliğinin gorece yüksek statüsünden faydalanır. Küçük mülk sahibi erkekler içinde fırsatları kollayan sınıf atlar. Ticarette belediye ilgileriyle büyüyebilen küçük mülk sahibi bu kesitler, siyasi ilgilerini derinleştirdikçe zenginleştiklerini de farkına varır. Temel sınıfsal tedirginlik ise küçük mülkün kaybolmasıdır. Bu ise muhafazakarlığı tahkim eder.
Kentliler misavirperver değildir
Köylünün yüzsenelerdır merkeze uzak olmanın getirdiği yabancılık hissi ve mağdurluk, kentli sınıflarca da yadırganır. Köylü köydeyken uygundur de, nedir bu gecekondular, yol ortasından geçen tavuklar, kapı önlerindeki ayakkabılar, yerde yemek yemeler… Hem bayanlar niye başlarını örterler? Bunlar İslam’ı da hakikat bilmiyor. Hem nerede yazıyor bu örtünme buyruğu? Üniversite canım orası, başı kapalı girilir mi? Her şeyin bir adabı yok mu? esasen gündelik hayat bu köylü ekibine yol yordam öğretmekle geçmiyor mu? aslına bakarsanız bizim köylümüz başını bu biçimde örtmez, nereden öğrendilerse şöyleki örtünmeyi… Açıversinler başlarını… Aaa arabaya de biniyorlar…
Bu çatışma varsayım edebileceğiniz üzere siyasal hareketler için de fırsatlarla doludur.
İslamcılığın başarısı
Bizdeki siyasal gelenekler ortasında bu çatışmayı fırsata çeviren ve büyük ölçüde manipüle eden hareket İslamcılık oldu. 70’li senelerda mahallelerinin duvarlarında devrimci sloganların yazılı olduğu, DİSK’in grev çadırlarında, Karaoğlan’ın mitinglerinde görmeye alışkın olduğumuz bu toplumsal kesitler güya varoluşları gereği İslamcıymış üzere yaygın bir aldanma ortasındayız. meğer gerçek bunun zıddıdır. Kentli fiyatlı kesitler ile köyden göçe zorlanmış kesitler içindeki çatışmaya şahit olan İslamcı hareketler 80’li ve 90’lı senelerda solun yokluğundan da faydalanarak bu çatışmayı derinleştirip siyasal telaffuz üretmeyi başarabildi. Erdoğan daha sonraki senelerda ‘Biz size aşığız yaa, biz sizi seviyoruz yaa’ diyerek bu kısımlarla direkt irtibat kurabildi. Kentte huzursuz yaşayan fakir bölümler için İslamcı dayanışma ağları, cemaatler, vakıflar ve Refah Partili belediyeler inançlı liman oldu. Geçim meşakkati yaşayan, enflasyon altında fakirleşen kentli öğretmenler, memurlar, hekimler ‘elit’ olarak tanıtıldı. Bu esnada kente göç eden fakir kısımlar, organize sanayi bölgelerinde atölyelerinde bir İslamcı işveren abinin yanında işçileşti. “Birkaç ay maaş vermedi diye grev mi olurmuş, abi namazında niyazında adam, eli rahatlayınca verir paramızı” denerek esnek ve teminatsız çalışma yaygınlaştırıldı. Sigorta bile lüks hale geldi. Taban fiyata şükretmenin propagandası bir daha İslamcı hareket tarafınca yapıldı. Bu bölümlerin emeği üzerinden bu biçimdece büyüyen İslami sermaye, siyasetin finansmanında kullanıldı.
Toplumsal demokrasinin başarısızlığı
Tüm bu çatışmalar yaşanırken, Türkiye toplumsal demokrasisi, tarihi köklerinden koparak ulusal güvenlikçi bir çizgiyi benimsedi. 70’li senelerda fakirlerin kahramanı olan Karaoğlan, 90’lı senelerda ‘Bu bayana haddini bildiriniz’ diyen Ecevit’e dönüştü. Tıpkı senelerda Deniz Baykal, Ricky Martin müzikleriyle kurultaylar düzenliyordu. Türkiye toplumsal demokrasisi, kentli, meslek sahibi, fiyatlı kesitlere hapsoldu. Kent fakirleri, İslamcı propagandaya terk edildi. Kentte görünmeyen büyük sermaye sahipleriyle işbirliği yapan AKP, zenginlerin partisiyken, fakirleri manipüle ederek iktidarını sürdürdü. 60’lı 70’li senelerda son derece marjinal bir parti olan, müesses nizamın sola karşı konumlandırdığı MSP, 90’lı senelerda ‘adil düzen’ diyerek Refah Partisi’ne dönüştü. CHP ise öğretmenlerin, hekimlerin, kentli personellerin partisi bulunmasına karşın beyaz Türklerin partisi üzere kavrandı.
Artık Kılıçdaroğlu ‘helalleşme’ niyetinde olduğunu söylüyor. Sanki o da bu yazıdakine benzeri bir okuma mı yapıyor? Bunu bilmiyoruz lakin şayet bu helalleşme, telaffuz seviyesinden çıkıp, geniş toplumsal bölümleri kavrayabilen halkçı bir programla birleşebilirse, bu gelişimin siyasal tarihimiz için değerli bir kırılma olacağını biliyoruz.