bencede
Member
GÜLAY FAZİLETLİ
Wishcycling, daha fazla kirliliğe yol açabiliyor. Geri dönüştürülemeyen bir materyal, geri dönüştürülebilir bir gereçle karıştırıldığında tam manasıyla ‘çöp’ oluyor. Geri dönüşüm yapan personellerin materyalleri işlemesini zorlaştırıyor.
ASIL HATALI KİM?
Çevreciler, şirketler hatta birtakım hükümetler geri dönüşüm konusunda insanları teşvik ediyor. Bilhassa de plastik konusunda. halbuki ne yazık ki yalnızca kimi plastikler geri dönüşüme uygun. İşlenmemiş plastik yapmak, geri dönüştürmekten daha ucuz olduğu için de tercih ediliyor.
bir epeyce ülke uzun yıllar boyunca atık ve hurdalarını gemilerle Çin’e göndererek ‘çöp’ünden kurtuluyordu. Çin 2018 yılında plastik atık ve geri dönüşüm gereçlerinin ülkeye girmesini yasakladıktan daha sonra Batı ülkeleri muazzam atıklarla baş etmek zorunda kaldı. Bir de şunu bilmekte fayda var, global atık krizi yoğurt kaplarını yıkamadan atan, plastik poşetleri ayırmayanlar yüzünden olmuyor! En büyük ‘kirleticiler’ global oyuncular.
ABD’de yapılan bir araştırma, halkın yüzde 90’ının geri dönüşüm uygulamalarını desteklediğini gösteriyor. Türkiye’de de geri dönüşüm konusunda artan bir hassasiyet var. halbuki geri dönüşümün nasıl işlediğini bilenlerin sayısı ne yazık ki hayli az.
Küçük bir katkı olması emeliyle hangi hususların geri dönüştürülüp, hangilerinin dönüştürülemediği hakkında birkaç unsur yazmak isterim. olağan olarak bu teklifler kocaman bir etraf şuuru ortasında minicik bir ayrıntı. Plastikte (PETE) ve (HDPE) kodlu eserler, durulanmış ve kurutulmuş alüminyum ve cam kaplar geri dönüşüme uygun. Kağıt ve köpük kahve fincanları, plastik alışveriş poşetleri (pek çoğu), yağlı yemek kartonları, pipetler, üzerinde yiyecek kalıntısı olan kaplar geri dönüşüme uygun değil. Çok yakında ‘wishcycling’i durdurun’ sloganını ve davetini farklı platformlarda duymaya hazırlanın!
ET BULAMIYORSAN YAPAY ET YE!
Önümüzdeki birkaç yıl ortasında dünya nüfusunun beslenmek için yeni yollar bulması gerekecek. Çok açık ki mevcut beslenme sistemi dünya için sürdürülebilir değil. Protein dalı bir dönüm noktasına geldi. Bir yandan hayvansal protein talebi global olarak artıyor, bir yandan et ve süt eserleri tarım toprakları üzerinde fazlaca büyük bir karbon ayak izi bırakıyor. İklim değişikliğinin doğal ve ziraî kaynakları yok etmesine de kesin gözüyle bakılıyor.
Birkaç ay evvel, birçok kişinin ‘yapay et’ dediği lakin kesimin ‘temiz et’, ‘kültür eti’, ‘laboratuvar eti’ tabirlerini tercih ettiği yeni besin kaynağını ayrıntılıca yazmıştım. Görünen o ki bu stil yeni protein kaynakları beklenenden daha büyük bir süratle yaygınlaşacak. Büyük hamburger zincirleri 2022 yılı ortasında bu üslup etleri mönülerine ekleyecek.
Klâsik et üreticileri de karbon vergileri niçiniyle ufaktan ufaktan laboratuvar eti dalına yanaşmaya başladı. Bölümün 2030 yılına kadar et pazarının yüzde 25’ini oluşturması bekleniyor. 2050 yılına kadar da 555 milyar dolarlık bir pazar olması bekleniyor. Sermaye sahipleri hücresel tarım yatırımlarına tartı verdi bile. Bill Gates ve Richard Branson da bu protein kaynağı için yatırım yapan ünlü isimlerden.
Fakat bu protein kaynaklarının insan metabolizması üstündeki tesirlerine yönelik tartışmalar da var. Yapılan çalışmaların kültür etinin insan sıhhati üstündeki tesirini anlamaya kâfi olmadığına inananlar büyük bir yanılgı yapıldığı görüşünde.
Laboratuvar etine varım lakin böcek proteini deyince ben almayayım. Tek hektarlık bir alanda 150 bin ton böcek proteini üretmek mümkün olunca cazibesi artıyor tabi… Biroldukca kültür günlük beslenme sistemlerinde böceklere esasen yer veriyor. Bu küçük yaratıklar sürdürülebilir ve yetişmesi kolay protein kaynakları olarak görülüyor. Birleşmiş Milletler de böceklerin yenmesini tanımlayan bir söz olan entomofajiye daha fazla ehemmiyet verilmesi gerektiğini savunuyor. Yiyelim, yemeyelim beklentiler bu protein de daha epeyce gündemimize gelecek, buraya da yazayım!
SAHİDEN ÇOK ‘KARAR’LI!
Karar, çeşitli seçenekleri değerlendirdikten daha sonra yaptığımız seçim. Her gün, bir kısmının sonuçları daha değersiz olan, bir kısmı ise ömrümüzü derinden etkileyecek onlarca karar vermek durumunda kalıyoruz. Konfüçyüs’ün “Çok şahısla konuş. Az bireyle düşün. Tek başına karar ver” kelamını günümüze uyarlarsak şu sonuca ulaşabiliriz. “Verileri topla, sonucu teknolojiye bırak!”
Decision intelligence (DI), data bilimini toplumsal bilimlerle birleştirerek, karar verme süreçlerini inceleyen ve karar verme süreçlerine tesir eden bir mühendislik kısmı. DI, 2022’nin en güzel teknoloji trendlerinden de biri kabul ediliyor. Emekleme kademesini geçti, ufak adımlarla ilerlemeye başlıyor.
Bu yeni mühendislik kısmı şunu söylüyor: Bir seçim yapılırken çoklukla mevcut şartlar, etraf, hususla ilgili bilgimiz, geçmiş tecrübeler, önyargılar, hisler, istekler tarafınca motive ediliyoruz. Lakin, yanlış anlamalar, hisler kararlarımızı etkileyebilir. halbuki DI, büyük bilgiyi anında tahlil edip yorumluyor, geçmiş bilgilere dayalı akıllı projeksiyonlar yapabilme potansiyeline sahip. O denli yok kalbim bu biçimde dedi, içimden bir ses en hakikat karar bu diyor, bizim bu işlerden anlayan bir kuzen var üzere konular da umurunda değil!
McKinsey’nin bir raporuna bakılırsa şirketlerin yalnızca yüzde 20’si karar verme suratından şad. Başkaları kimi vakit de pek gerçek olmayan kararları vermek için epeyce vakit harcadıklarını söylüyor.
DI, yapay zekanın bir daha sonraki adımı olarak kabul ediliyor. Halihazırda da kullanılıyor aslında. Örneğin bankacılıkta… Kuşkulu bir IP adresinden bankanın uygulamasına girildiğinde, sistem kullanıcıdan daha fazla doğrulama talep ediyor. Finans dalında müşterilerinin yatırımları konusunda karar veren DI uygulamaları da var.
Netflix’in bak bunu da izleyebilirsin diye bizim ismimize karar vermesi, Google’ın kimi uygulamaları benzeri bir teknoloji kullanıyor. Fakat bunlar dünyanın en büyük teknoloji şirketleri… Daha klasik süreçlerle yönetilen şirketler de yakın gelecekte bir epey sonucu yapay zekaya bırakabilir. olağan olarak bu uygulamalar yaygınlaştıkça biroldukca tartışmayı da birlikteinde getirecek.
BEN ASLINDA YOĞUM
Senaryosunu Gülse Birsel’in yazdığı, bir devrin fenomen dizilerinden Avrupa Yakası’nda Engin Günaydın’ın canlandırdığı Burhan Altıntop karakterinin hala epey kullanılan repliği “Ben aslında yoğum”, New York Üniversitesi profesörlerinden, ünlü filozof David Chalmers’ın 25 Ocak’ta yayınlanacak kitabında anlattıklarını özetliyor üzere.
Kısa bir süre evvel vizyona giren Matrix sineması, Doğu’dan Batı’ya filozofların binlerce yıldır baş yorduğu “Dünyamızın gerçek olduğunu nasıl biliyoruz?” sorusu hakkında düşünmeye sevk ederken günümüzün tanınan konusu metaverse, sanal bir dünyada ömür beklentisiyle durumu daha da karmaşık bir hale getirdi.
Alternatif sanal dünyalarda yaşamayı, çalışmayı, eğlenmeyi vadeden metaverse gerçeklik algımıza ne yapacak çabucak hemen bilmiyoruz. Bu tuhaf durum artık soyut bir tartışmanın ötesine geçti. Gerçekliğin hem fizikî, tıpkı vakitte sanal gerçeklikten oluşabileceğine inanan Chalmers’ın yeni kitabı Reality+ da yeni bir gerçeklikte yaşamanın ideolojisini anlatıyor: Sanal dünya aslında gerçek mi? Hislerimiz, kıymetlerimiz ne olacak? Dijital dünyada şuur olabilir mi? Sağlıklı bir sanal bir toplum inşa edilebilir mi?
Chalmers’ın kitabıyla ilgili birkaç röportajını okudum. Son yılların en dikkat cazip filozoflarından biri olan Chalmers, simülasyonun düşündüğümüzden daha ‘gerçek’ olacağı görüşünde. Temel savı çok yavuz; epey değil önümüzdeki birkaç on yıl ortasında sanal gerçeklik fizikî gerçeklikten ayırt edilemeyecek, bu iki kavram içinde ayrım yapmak anlamsız hale gelecek.
Kitabındaki “Sonunda avatarlarımız, fizikî benliklerimizle birebir haklara, sorumluluklara sahip olan şuurlu varlıklar olacak” önermesi kulağa imkansız üzere gelse de misal bahisler şimdiden sık sık tartışılmaya başladı.
Pek çoğumuz “olacak şey değil” diye düşünüyor olabilir fakat son 15-20 yılda doğanlar dijital gerçeklik ortasında yaşama fikrini fazlacatan kabullendi.
Şayet izlemediyseniz bahisle ilgili keyifli bir sinema de önermek isterim. 2018 yılında vizyona girdiğinde büyük ilgi goren Ready Player One (Başlat) Ernest Cline’ın romanından uyarlanmış. Direktörlüğünü Steven Spielberg’ün yaptığı sinemada, ailesini küçük yaşta kaybeden Wade Watts’ın gerçek dünyanın sorunlarından kaçmak için vaktini geçirdiği The Oaisis oyun cihanında yaşadıklarını anlatıyor.
Wishcycling, daha fazla kirliliğe yol açabiliyor. Geri dönüştürülemeyen bir materyal, geri dönüştürülebilir bir gereçle karıştırıldığında tam manasıyla ‘çöp’ oluyor. Geri dönüşüm yapan personellerin materyalleri işlemesini zorlaştırıyor.
ASIL HATALI KİM?
Çevreciler, şirketler hatta birtakım hükümetler geri dönüşüm konusunda insanları teşvik ediyor. Bilhassa de plastik konusunda. halbuki ne yazık ki yalnızca kimi plastikler geri dönüşüme uygun. İşlenmemiş plastik yapmak, geri dönüştürmekten daha ucuz olduğu için de tercih ediliyor.
bir epeyce ülke uzun yıllar boyunca atık ve hurdalarını gemilerle Çin’e göndererek ‘çöp’ünden kurtuluyordu. Çin 2018 yılında plastik atık ve geri dönüşüm gereçlerinin ülkeye girmesini yasakladıktan daha sonra Batı ülkeleri muazzam atıklarla baş etmek zorunda kaldı. Bir de şunu bilmekte fayda var, global atık krizi yoğurt kaplarını yıkamadan atan, plastik poşetleri ayırmayanlar yüzünden olmuyor! En büyük ‘kirleticiler’ global oyuncular.
ABD’de yapılan bir araştırma, halkın yüzde 90’ının geri dönüşüm uygulamalarını desteklediğini gösteriyor. Türkiye’de de geri dönüşüm konusunda artan bir hassasiyet var. halbuki geri dönüşümün nasıl işlediğini bilenlerin sayısı ne yazık ki hayli az.
Küçük bir katkı olması emeliyle hangi hususların geri dönüştürülüp, hangilerinin dönüştürülemediği hakkında birkaç unsur yazmak isterim. olağan olarak bu teklifler kocaman bir etraf şuuru ortasında minicik bir ayrıntı. Plastikte (PETE) ve (HDPE) kodlu eserler, durulanmış ve kurutulmuş alüminyum ve cam kaplar geri dönüşüme uygun. Kağıt ve köpük kahve fincanları, plastik alışveriş poşetleri (pek çoğu), yağlı yemek kartonları, pipetler, üzerinde yiyecek kalıntısı olan kaplar geri dönüşüme uygun değil. Çok yakında ‘wishcycling’i durdurun’ sloganını ve davetini farklı platformlarda duymaya hazırlanın!
ET BULAMIYORSAN YAPAY ET YE!
Önümüzdeki birkaç yıl ortasında dünya nüfusunun beslenmek için yeni yollar bulması gerekecek. Çok açık ki mevcut beslenme sistemi dünya için sürdürülebilir değil. Protein dalı bir dönüm noktasına geldi. Bir yandan hayvansal protein talebi global olarak artıyor, bir yandan et ve süt eserleri tarım toprakları üzerinde fazlaca büyük bir karbon ayak izi bırakıyor. İklim değişikliğinin doğal ve ziraî kaynakları yok etmesine de kesin gözüyle bakılıyor.
Birkaç ay evvel, birçok kişinin ‘yapay et’ dediği lakin kesimin ‘temiz et’, ‘kültür eti’, ‘laboratuvar eti’ tabirlerini tercih ettiği yeni besin kaynağını ayrıntılıca yazmıştım. Görünen o ki bu stil yeni protein kaynakları beklenenden daha büyük bir süratle yaygınlaşacak. Büyük hamburger zincirleri 2022 yılı ortasında bu üslup etleri mönülerine ekleyecek.
Klâsik et üreticileri de karbon vergileri niçiniyle ufaktan ufaktan laboratuvar eti dalına yanaşmaya başladı. Bölümün 2030 yılına kadar et pazarının yüzde 25’ini oluşturması bekleniyor. 2050 yılına kadar da 555 milyar dolarlık bir pazar olması bekleniyor. Sermaye sahipleri hücresel tarım yatırımlarına tartı verdi bile. Bill Gates ve Richard Branson da bu protein kaynağı için yatırım yapan ünlü isimlerden.
Fakat bu protein kaynaklarının insan metabolizması üstündeki tesirlerine yönelik tartışmalar da var. Yapılan çalışmaların kültür etinin insan sıhhati üstündeki tesirini anlamaya kâfi olmadığına inananlar büyük bir yanılgı yapıldığı görüşünde.
Laboratuvar etine varım lakin böcek proteini deyince ben almayayım. Tek hektarlık bir alanda 150 bin ton böcek proteini üretmek mümkün olunca cazibesi artıyor tabi… Biroldukca kültür günlük beslenme sistemlerinde böceklere esasen yer veriyor. Bu küçük yaratıklar sürdürülebilir ve yetişmesi kolay protein kaynakları olarak görülüyor. Birleşmiş Milletler de böceklerin yenmesini tanımlayan bir söz olan entomofajiye daha fazla ehemmiyet verilmesi gerektiğini savunuyor. Yiyelim, yemeyelim beklentiler bu protein de daha epeyce gündemimize gelecek, buraya da yazayım!
SAHİDEN ÇOK ‘KARAR’LI!
Karar, çeşitli seçenekleri değerlendirdikten daha sonra yaptığımız seçim. Her gün, bir kısmının sonuçları daha değersiz olan, bir kısmı ise ömrümüzü derinden etkileyecek onlarca karar vermek durumunda kalıyoruz. Konfüçyüs’ün “Çok şahısla konuş. Az bireyle düşün. Tek başına karar ver” kelamını günümüze uyarlarsak şu sonuca ulaşabiliriz. “Verileri topla, sonucu teknolojiye bırak!”
Decision intelligence (DI), data bilimini toplumsal bilimlerle birleştirerek, karar verme süreçlerini inceleyen ve karar verme süreçlerine tesir eden bir mühendislik kısmı. DI, 2022’nin en güzel teknoloji trendlerinden de biri kabul ediliyor. Emekleme kademesini geçti, ufak adımlarla ilerlemeye başlıyor.
Bu yeni mühendislik kısmı şunu söylüyor: Bir seçim yapılırken çoklukla mevcut şartlar, etraf, hususla ilgili bilgimiz, geçmiş tecrübeler, önyargılar, hisler, istekler tarafınca motive ediliyoruz. Lakin, yanlış anlamalar, hisler kararlarımızı etkileyebilir. halbuki DI, büyük bilgiyi anında tahlil edip yorumluyor, geçmiş bilgilere dayalı akıllı projeksiyonlar yapabilme potansiyeline sahip. O denli yok kalbim bu biçimde dedi, içimden bir ses en hakikat karar bu diyor, bizim bu işlerden anlayan bir kuzen var üzere konular da umurunda değil!
McKinsey’nin bir raporuna bakılırsa şirketlerin yalnızca yüzde 20’si karar verme suratından şad. Başkaları kimi vakit de pek gerçek olmayan kararları vermek için epeyce vakit harcadıklarını söylüyor.
DI, yapay zekanın bir daha sonraki adımı olarak kabul ediliyor. Halihazırda da kullanılıyor aslında. Örneğin bankacılıkta… Kuşkulu bir IP adresinden bankanın uygulamasına girildiğinde, sistem kullanıcıdan daha fazla doğrulama talep ediyor. Finans dalında müşterilerinin yatırımları konusunda karar veren DI uygulamaları da var.
Netflix’in bak bunu da izleyebilirsin diye bizim ismimize karar vermesi, Google’ın kimi uygulamaları benzeri bir teknoloji kullanıyor. Fakat bunlar dünyanın en büyük teknoloji şirketleri… Daha klasik süreçlerle yönetilen şirketler de yakın gelecekte bir epey sonucu yapay zekaya bırakabilir. olağan olarak bu uygulamalar yaygınlaştıkça biroldukca tartışmayı da birlikteinde getirecek.
BEN ASLINDA YOĞUM
Senaryosunu Gülse Birsel’in yazdığı, bir devrin fenomen dizilerinden Avrupa Yakası’nda Engin Günaydın’ın canlandırdığı Burhan Altıntop karakterinin hala epey kullanılan repliği “Ben aslında yoğum”, New York Üniversitesi profesörlerinden, ünlü filozof David Chalmers’ın 25 Ocak’ta yayınlanacak kitabında anlattıklarını özetliyor üzere.
Kısa bir süre evvel vizyona giren Matrix sineması, Doğu’dan Batı’ya filozofların binlerce yıldır baş yorduğu “Dünyamızın gerçek olduğunu nasıl biliyoruz?” sorusu hakkında düşünmeye sevk ederken günümüzün tanınan konusu metaverse, sanal bir dünyada ömür beklentisiyle durumu daha da karmaşık bir hale getirdi.
Alternatif sanal dünyalarda yaşamayı, çalışmayı, eğlenmeyi vadeden metaverse gerçeklik algımıza ne yapacak çabucak hemen bilmiyoruz. Bu tuhaf durum artık soyut bir tartışmanın ötesine geçti. Gerçekliğin hem fizikî, tıpkı vakitte sanal gerçeklikten oluşabileceğine inanan Chalmers’ın yeni kitabı Reality+ da yeni bir gerçeklikte yaşamanın ideolojisini anlatıyor: Sanal dünya aslında gerçek mi? Hislerimiz, kıymetlerimiz ne olacak? Dijital dünyada şuur olabilir mi? Sağlıklı bir sanal bir toplum inşa edilebilir mi?
Chalmers’ın kitabıyla ilgili birkaç röportajını okudum. Son yılların en dikkat cazip filozoflarından biri olan Chalmers, simülasyonun düşündüğümüzden daha ‘gerçek’ olacağı görüşünde. Temel savı çok yavuz; epey değil önümüzdeki birkaç on yıl ortasında sanal gerçeklik fizikî gerçeklikten ayırt edilemeyecek, bu iki kavram içinde ayrım yapmak anlamsız hale gelecek.
Kitabındaki “Sonunda avatarlarımız, fizikî benliklerimizle birebir haklara, sorumluluklara sahip olan şuurlu varlıklar olacak” önermesi kulağa imkansız üzere gelse de misal bahisler şimdiden sık sık tartışılmaya başladı.
Pek çoğumuz “olacak şey değil” diye düşünüyor olabilir fakat son 15-20 yılda doğanlar dijital gerçeklik ortasında yaşama fikrini fazlacatan kabullendi.
Şayet izlemediyseniz bahisle ilgili keyifli bir sinema de önermek isterim. 2018 yılında vizyona girdiğinde büyük ilgi goren Ready Player One (Başlat) Ernest Cline’ın romanından uyarlanmış. Direktörlüğünü Steven Spielberg’ün yaptığı sinemada, ailesini küçük yaşta kaybeden Wade Watts’ın gerçek dünyanın sorunlarından kaçmak için vaktini geçirdiği The Oaisis oyun cihanında yaşadıklarını anlatıyor.