uçanteneke
New member
yıllardır iktidar temsilcilerinden “bürokratik oligarşiyle”, “monşerlerle” ilgili öyküler dinledik durduk. Meseleleri ve tahlil yollarını biliyorlardı. Ancak ah şu “bürokratik oligarşi”! Ah şu “monşerler”! Problemlerin çözülmesini onlar engelliyordu. “Bürokratik oligarşi” bypass edilince sıkıntılar bir gecede çözülecekti. Başkanlık sistemine geçişte kullanılan temel argümanlardan biri buydu.
Sonuç? Türkiye 20 yıl ortadan daha sonra bir daha hiper denebilecek kadar yüksek bir enflasyonla karşı karşıya. Enflasyon nasıl patladı? İki temel sebep var. 1) TL’nin müthiş bedel kaybı, 2) Besin fiyatlarındaki artışın bir türlü denetim altına alınamaması. Bu yazıda besin fiyatlarına odaklanalım ve sorumlunun “bürokratik oligarşi” mi, siyasi iktidar mı olduğunu anlamaya çalışalım.
İktidarın besin enflasyonuyla çaba için bildiği tek şey, zincir marketlere ceza kesmek. Fiyatlar düşüyor mu? Hayır, zira asıl sorun derinde. Meselelerin teşhisi bundan yıllar evvel bürokrasi tarafınca yapılmıştı.
Tarımdaki yapısal sıkıntılarla çaba için 2014 yılında hükümet bünyesinde meşhur “Gıda Komitesi” kuruldu. (Tam ismi Besin ve Ziraî Eser Piyasaları İzleme ve Kıymetlendirme Komitesi.) Emel besin enflasyonuna yol açan yapısal sıkıntıları tespit etmek ve çözmekti. Komitenin sekretarya nazaranvi Tarım Bakanlığı’na verildi. Ancak Tarım Bakanlığı topu taca attı. Yanlışsız düzgün hiç bir çalışma yapılmadı.
Sorunun tahlilsiz kaldığı görülünce 2016’da devrin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Merkez Bankası Lideri Murat Çetinkaya, Başbakan Binali Yıldırım’ı ikna ederek Besin Komitesi sekreteryasını Merkez Bankasına aldılar. Komite, besin enflasyonunun önüne geçmek için atılması gereken adımları belirledi. Belirlenen sorunlardan biri, hallerdeki irrasyonel yapı, bir diğeri akıl almaz boyutlardaki fireydi. Tahlil teklifleri ayrıntılı bir biçimde ortaya kondu.
Sonuç? Belirlenen problemlerle ilgili hiç bir çalışma yapılmadı. Ne hal yasası çıktı, ne tarımdaki firenin üzerine gidildi. Merkez Bankası uzmanları sıkıntıları tespit etmiş, tahlil tekliflerini ortaya koymuş ancak siyasi iktidar inisiyatif almak istememişti.
Recep Tayyip Erdoğan bir sefer olsun Besin Komitesi’nin toplantısına katılmadı; bunun yerine “Enflasyon konusunda bana domates salatalık anlatmayın” deyip durdu. Şubat 2017’de TOBB’da yaptığı bir konuşmada şöyleki demişti:
“Enflasyon için kimileri farklı sebepler üretiyorlar. Yok domates, patates, hıyar fiyatları artmış. Hepsi öykü… Hepsinin dayandığı yer faizdir, faiz. Enflasyon sonuçtur, faiz sebeptir. Enflasyonu doğuran bir numaralı sebep faizdir. Faizle enflasyon yanlışsız orantılıdır, aksi orantılı değildir. Kimse bunu bize yutturmasın…”
Besin enflasyonu, bürokrasinin gerçek teşhisi koyup tahlil tekliflerini sunduğu lakin iktidarın Mersin’e değil aksine gittiği onlarca hadiseden yalnızca biri.
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınma deneyimlerine bakıldığında bürokrasinin rolü olduğu çabucak dikkat çeker. Örneğin Güney Kore’nin ekonomik atılımında bürokrasinin oynadığı kilit rol birfazlaca araştırmada vurgulanır.
Güney Kore üzerine çalışmalar yapan Byung-kook Kim, ekonomik başarıyı getiren temel etmenleri şu biçimde sıralar: Bürokrasinin siyasetin tesirinden olabildiğince uzak tutulması, yetkinliğe dayalı bir işe alım ve meslek sürecinin hayata geçirilmesi, dönemsel olarak iktisat siyaseti evvelarinin net olarak ortaya konulması ve tüm bunların şeffaf bir halde uygulanması.
Türkiye’de bunların tam aksisi yapıldı. Uygulanan iktisat modelinin (!) ne olduğu hâlâ net değil. Pusulası olmayan gemide mürettebat ne yapsın?
Saatin sisteminin bozulduğu devirlerde bürokrasi nasıl katkı verir? Birikimini, deneyimini, müktesabatını ortaya koyarak. Türkiye’nin kritik kurumlarında deneyim ve birikim ismine ne kaldı? Merkez Bankası üzere bir kurumda kıdemli yönetici neredeyse hiç kalmadı.
Güney Kore’nin ihracat öncülüğündeki atılımının mimarı sayılabilecek eski Devlet Lideri Park Chung-hee, 18 yıllık vazife mühleti boyunca her ay sistemli yapılan ihracatın desteklenmesi maksatlı toplantılara (Export Promotion Meeting) aksatmadan iştirak sağlamıştı. Bu toplantılara bürokratların yanısıra iş dünyası, fikir kuruluşları ve öteki ilgili paydaşlar katılırdı.
Türkiye’nin kıssası ise bunun zıddı. Erdoğan “Bana domates biber anlatmayın” derken Besin Komitesi bürokratları ne derece samimi ve nazaranvlerini önemseyerek çalışabilirdi?
AKP iktidarının idare şekli ne (neo) liberal ne otoriter rejimlerinkine benziyor. En değerli farklardan biri, iç tutarlılığı olan bir idare ve iktisat siyasetinin bulunmaması, dengeli bir politikaya/felsefeye muhtaçlık hissedilmemesi. Önderin kısa, tenkide kapalı önermeleriyle (“Faiz niye enflasyon sonuçtur”) ilerlemeye çalışılması.
Süleymaniye’yi yıkmaya iki emekçi kâfi lakin yapmak için bir Süleyman bir de Sinan gerekiyor. AKP’de ikisi de yoktu.
Sonuç? Türkiye 20 yıl ortadan daha sonra bir daha hiper denebilecek kadar yüksek bir enflasyonla karşı karşıya. Enflasyon nasıl patladı? İki temel sebep var. 1) TL’nin müthiş bedel kaybı, 2) Besin fiyatlarındaki artışın bir türlü denetim altına alınamaması. Bu yazıda besin fiyatlarına odaklanalım ve sorumlunun “bürokratik oligarşi” mi, siyasi iktidar mı olduğunu anlamaya çalışalım.
İktidarın besin enflasyonuyla çaba için bildiği tek şey, zincir marketlere ceza kesmek. Fiyatlar düşüyor mu? Hayır, zira asıl sorun derinde. Meselelerin teşhisi bundan yıllar evvel bürokrasi tarafınca yapılmıştı.
Tarımdaki yapısal sıkıntılarla çaba için 2014 yılında hükümet bünyesinde meşhur “Gıda Komitesi” kuruldu. (Tam ismi Besin ve Ziraî Eser Piyasaları İzleme ve Kıymetlendirme Komitesi.) Emel besin enflasyonuna yol açan yapısal sıkıntıları tespit etmek ve çözmekti. Komitenin sekretarya nazaranvi Tarım Bakanlığı’na verildi. Ancak Tarım Bakanlığı topu taca attı. Yanlışsız düzgün hiç bir çalışma yapılmadı.
Sorunun tahlilsiz kaldığı görülünce 2016’da devrin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Merkez Bankası Lideri Murat Çetinkaya, Başbakan Binali Yıldırım’ı ikna ederek Besin Komitesi sekreteryasını Merkez Bankasına aldılar. Komite, besin enflasyonunun önüne geçmek için atılması gereken adımları belirledi. Belirlenen sorunlardan biri, hallerdeki irrasyonel yapı, bir diğeri akıl almaz boyutlardaki fireydi. Tahlil teklifleri ayrıntılı bir biçimde ortaya kondu.
Sonuç? Belirlenen problemlerle ilgili hiç bir çalışma yapılmadı. Ne hal yasası çıktı, ne tarımdaki firenin üzerine gidildi. Merkez Bankası uzmanları sıkıntıları tespit etmiş, tahlil tekliflerini ortaya koymuş ancak siyasi iktidar inisiyatif almak istememişti.
Recep Tayyip Erdoğan bir sefer olsun Besin Komitesi’nin toplantısına katılmadı; bunun yerine “Enflasyon konusunda bana domates salatalık anlatmayın” deyip durdu. Şubat 2017’de TOBB’da yaptığı bir konuşmada şöyleki demişti:
“Enflasyon için kimileri farklı sebepler üretiyorlar. Yok domates, patates, hıyar fiyatları artmış. Hepsi öykü… Hepsinin dayandığı yer faizdir, faiz. Enflasyon sonuçtur, faiz sebeptir. Enflasyonu doğuran bir numaralı sebep faizdir. Faizle enflasyon yanlışsız orantılıdır, aksi orantılı değildir. Kimse bunu bize yutturmasın…”
Besin enflasyonu, bürokrasinin gerçek teşhisi koyup tahlil tekliflerini sunduğu lakin iktidarın Mersin’e değil aksine gittiği onlarca hadiseden yalnızca biri.
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınma deneyimlerine bakıldığında bürokrasinin rolü olduğu çabucak dikkat çeker. Örneğin Güney Kore’nin ekonomik atılımında bürokrasinin oynadığı kilit rol birfazlaca araştırmada vurgulanır.
Güney Kore üzerine çalışmalar yapan Byung-kook Kim, ekonomik başarıyı getiren temel etmenleri şu biçimde sıralar: Bürokrasinin siyasetin tesirinden olabildiğince uzak tutulması, yetkinliğe dayalı bir işe alım ve meslek sürecinin hayata geçirilmesi, dönemsel olarak iktisat siyaseti evvelarinin net olarak ortaya konulması ve tüm bunların şeffaf bir halde uygulanması.
Türkiye’de bunların tam aksisi yapıldı. Uygulanan iktisat modelinin (!) ne olduğu hâlâ net değil. Pusulası olmayan gemide mürettebat ne yapsın?
Saatin sisteminin bozulduğu devirlerde bürokrasi nasıl katkı verir? Birikimini, deneyimini, müktesabatını ortaya koyarak. Türkiye’nin kritik kurumlarında deneyim ve birikim ismine ne kaldı? Merkez Bankası üzere bir kurumda kıdemli yönetici neredeyse hiç kalmadı.
Güney Kore’nin ihracat öncülüğündeki atılımının mimarı sayılabilecek eski Devlet Lideri Park Chung-hee, 18 yıllık vazife mühleti boyunca her ay sistemli yapılan ihracatın desteklenmesi maksatlı toplantılara (Export Promotion Meeting) aksatmadan iştirak sağlamıştı. Bu toplantılara bürokratların yanısıra iş dünyası, fikir kuruluşları ve öteki ilgili paydaşlar katılırdı.
Türkiye’nin kıssası ise bunun zıddı. Erdoğan “Bana domates biber anlatmayın” derken Besin Komitesi bürokratları ne derece samimi ve nazaranvlerini önemseyerek çalışabilirdi?
AKP iktidarının idare şekli ne (neo) liberal ne otoriter rejimlerinkine benziyor. En değerli farklardan biri, iç tutarlılığı olan bir idare ve iktisat siyasetinin bulunmaması, dengeli bir politikaya/felsefeye muhtaçlık hissedilmemesi. Önderin kısa, tenkide kapalı önermeleriyle (“Faiz niye enflasyon sonuçtur”) ilerlemeye çalışılması.
Süleymaniye’yi yıkmaya iki emekçi kâfi lakin yapmak için bir Süleyman bir de Sinan gerekiyor. AKP’de ikisi de yoktu.